«Στο μέλλον, όλοι θα είναι διάσημοι για 15 λεπτά»*
της Άννας Δάλλα
«Στο μέλλον, όλοι θα είναι διάσημοι για 15 λεπτά» φέρεται να είχε πει ο Αμερικανός καλλιτέχνης Andy Warhol, αν και οι απόψεις διίστανται σχετικά με το κατά πόσο το συγκεκριμένο απόφθεγμα ανήκει σε εκείνον, όπως είχε παρουσιαστεί στο πρόγραμμα έκθεσής του στη Στοκχόλμη το 1968. Ακόμα όμως κι αν απλώς αποδόθηκε σε εκείνον από τους συγγραφείς του προγράμματος, η συγκεκριμένη φράση είναι μία από τις γνωστότερες και πιο σχολιασμένες – και όχι άδικα. Ειδικά στις μέρες μας, στην εποχή των κινητών τηλεφώνων, των social media και των viral videos, βλέπουμε να γίνεται πράξη και να κρύβει μια τεράστια αλήθεια.
Ας σκεφτούμε τι θα κάναμε πριν από 15 χρόνια αν βλέπαμε να συμβαίνει μπροστά μας ένα ατύχημα. Θα προσπαθούσαμε να βοηθήσουμε. Με οποιονδήποτε τρόπο. Τώρα τι κάνουμε; Κατά πάσα πιθανότητα, σηκώνουμε το τηλέφωνό μας και τραβάμε ένα βίντεο. Πιθανώς να γυρίσουμε την κάμερα ώστε να φανεί λίγο και το πρόσωπό μας. Ήμασταν εκεί. Γίναμε μάρτυρες του γεγονότος. Ίσως βγαίναμε και μια σέλφι μπροστά στην εικόνα της καταστροφής. Ποιος ξέρει; Μπορεί να γινόταν viral… Μαζί με αυτό κι εμείς. Είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης να έχουμε ανάγκη να αναγνωριστούμε και να γίνουμε αποδεκτοί από τους άλλους. Κάπως έτσι λειτουργεί και η παρουσία μας στα social media. Μπορεί να μη γινόμαστε ακριβώς διάσημοι, αλλά η εμφάνισή μας εκεί μας προσφέρει επιβεβαίωση και διαβεβαίωση ότι –έστω σε έναν μικρόκοσμο– έχουμε τα λεπτά δημοσιότητας που αναζητάμε. Αν οι άλλοι μάς βλέπουν ως διάσημους και σημαντικούς, ίσως και να είμαστε τελικά. Και ίσως έτσι μπορέσουμε να νικήσουμε την ανωνυμία αλλά και τη ματαιότητα του θανάτου. Να κερδίσουμε μια υπαρξιακή επιβεβαίωση. Θυμάστε το τραγούδι «Fame» που ακουγόταν στο ομώνυμο σίριαλ; Οι στίχοι του λένε: «Remember my name / I’m gonna live forever». Αυτό είναι άραγε που αναζητάμε;
Η γνώμη του ειδικού
Από τον Νίκο Βουλαλά, ψυχολόγο-ψυχοθεραπευτή
Οι άνθρωποι τρέφαμε ανέκαθεν αμφιθυμικά συναισθήματα για τη διασημότητα. Τη θαυμάζαμε και τη λατρεύαμε γιατί ήταν ένας φαντασιακός τρόπος να ξεφύγουμε από μια πεζή πραγματικότητα. Τη ζηλεύαμε και τη φθονούσαμε, γιατί συνοδευόταν από προνόμια που δεν είχαμε. Για όλα αυτά τα συναισθήματα μπορεί να την επιζητούσαμε ή να την κυνηγούσαμε εμμονικά.
Πίσω στα ’00s, τα social media, όπως το MySpace, το LinkedIn, το Facebook, το Twitter και το Instagram, ήταν ένας εικονικός τόπος όπου ικανοποιούσαμε την ανάγκη να επικοινωνήσουμε και να εκφραστούμε, δημιουργώντας ένα ευρύτερο κοινωνικό/επαγγελματικό δίκτυο, να ανταλλάξουμε το περιεχόμενο που μας ενδιέφερε. Όταν τα υπάρχοντα social media άρχισαν να θεριεύουν οικονομικά και αργότερα εμφανίστηκε το ανταγωνιστικό TikTok, το μοντέλο λειτουργίας τους έγινε απόλυτα συγκεντρωτικό. Ήθελαν να μας κρατήσουν «ομήρους» για να βγάζουν ακόμη περισσότερα χρήματα. Πώς θα το πετύχαιναν αυτό; Ο τρόπος είναι αρκετά περίπλοκος για να εξηγηθεί εδώ, αλλά ας πούμε ότι μας μετέτρεψαν σε δημιουργούς περιεχομένου, σε nano-, micro- ή mega-influencers, επιβραβεύοντας διάφορες ανάγκες μας: να ανήκουμε κάπου, να ξεφύγουμε από τη μοναξιά, να αποτινάξουμε την αρνητική εικόνα για τον εαυτό μας, να ξεχωρίσουμε, να δεχτούμε επιβεβαίωση και αναγνώριση, να επηρεάσουμε τα πράγματα και να αποκτήσουμε τον έλεγχο της ζωής μας, να επιδείξουμε επιτεύγματα, να βγάλουμε χρήματα, ακόμη και να αποκατασταθούμε επαγγελματικά. Μήπως αυτές τις ανάγκες δεν κάλυπτε η δημοσιότητα που κυνηγούσαν οι άνθρωποι σε όλη την ιστορία τους;
Λίγο ως πολύ, όλοι οι άνθρωποι έχουμε αυτές τις ανάγκες και επιθυμίες. Κάποιοι τις εκπληρώνουμε εκτός των social media, που καταφέρνουμε να τα χρησιμοποιούμε ως μέσα αναψυχής. Και κάποιοι δεν μπορούμε να αντισταθούμε στο δέλεαρ της (μικρής ή μεγάλης, σύντομης ή μακροχρόνιας) δημοσιότητας που μας υπόσχονται – ένας στους τέσσερις Gen-Zers αναφέρει ότι θέλει να γίνει διάσημος influencer. Πόσο έτοιμοι είμαστε όμως να διαχειριστούμε το τίμημα της διασημότητας, που ανάλογα με τον βαθμό έκθεσής μας στα social media κυμαίνεται από την ανεπιθύμητη προσοχή που προσελκύουμε πάνω μας και την αποκοπή από τον πραγματικό κόσμο όπου ζούμε, μέχρι το bullying, το «cancelling» ή την πίεση να παραγάγουμε περιεχόμενο για τους δεκάδες ή τους χιλιάδες followers μας;
Τα social media έκαναν τη δημοσιότητα προσιτή και διαθέσιμη σε όλους, κι αυτό δεν είναι απαραίτητα επιλήψιμο, καταστροφικό ή δυστοπικό. Το αν θα εκμεταλλευτούμε την ευκαιρία εξαρτάται από τις επιδιώξεις, τις ανάγκες, τις επιθυμίες, τις φαντασιώσεις, τις αξίες μας και, εντέλει, τον τρόπο με τον οποίο θέλουμε να ζούμε.