Το gaslighting δεν είναι τίποτε άλλο από μια ύπουλη πρακτική που εφαρμόζει ένας χειριστικός σύντροφος, συνάδελφος, συγγενής ή φίλος οδηγώντας μας τελικά στο να αμφισβητούμε όλα όσα ξέρουμε και είμαστε.
Ο όρος «gaslighting», που χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια μορφή ψυχολογικής χειραγώγησης, προστέθηκε στο λεξικό της Οξφόρδης μόλις το 2018, και ακόμα δεν έχει ακριβή μετάφραση στα ελληνικά. Προέρχεται από τον τίτλο ενός θεατρικού έργου του 1938, και αργότερα ταινίας (1944) με πρωταγωνίστρια την Ingrid Bergman, όπου ο σύζυγος διαστρεβλώνει τα πάντα ώστε να κάνει τη γυναίκα του να πιστεύει ότι έχει τρελαθεί. Πρόκειται για μια κατάσταση που πάει χέρι-χέρι με τις ενοχές που μπορεί να προκαλέσει ένας τοξικός σύντροφος. Σε αυτού του είδους τη συναισθηματική και ψυχολογική κακοποίηση, ο θύτης διαστρέφει τόσο πολύ και με τέτοιον τρόπο την αλήθεια ώστε να κάνει το θύμα του να μην αναγνωρίζει πια την πραγματικότητα. Το αποτέλεσμα; Το θύμα αμφισβητεί την κρίση, τη μνήμη και τη λογική του. Και είναι κάτι που μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε σχέση, φάση ή ηλικία της ζωής μας.
Πώς θα καταλάβουμε ότι είμαστε θύματά του
*Αμφισβητούμε την πραγματικότητά μας. Όταν ο θύτης συστηματικά και επίμονα αρνείται πράγματα που ακούσαμε να λέγονται ή είδαμε να συμβαίνουν, μπορεί να μας κάνει τελικά να αμφιβάλλουμε για το κατά πόσο αυτά είναι αληθινά.
*Ο θύτης ψεύδεται συνεχώς. Όσο κι αν αρνηθούμε την αλήθεια των όσων λέει, εκείνος εμμένει στην ιστορία του και την υποστηρίζει μέχρι να πειστούμε ότι έχει δίκιο κι εμείς άδικο.
*Ο θύτης δεν δίνει καμία σημασία στα συναισθήματα του θύματος, αφού στόχος του είναι να τα μειώσει. Θα ισχυριστεί ότι υπερβάλλουμε, ότι εκφράζουμε αδικαιολόγητες ευαισθησίες. Ο σκοπός του είναι να νιώσουμε αφελείς, εύθικτοι και πως το έχουμε παρακάνει.
*Μας απομακρύνει από τους φίλους και την οικογένειά μας. Ειδικά στις ερωτικές σχέσεις, ο σύντροφος είναι πιθανό με τακτική χειραγώγησης να αποκόψει το θύμα του από τον περίγυρό του. Έτσι, είναι πιο δύσκολο για το θύμα να καταφέρει να απομακρυνθεί από εκείνον. Συχνά, ιδιαίτερα σε σχέσεις επαγγελματικές και φιλικές, ο θύτης χρησιμοποιεί φήμες, κουτσομπολιά ή κακεντρεχή σχόλια για να μας μειώσει στους τρίτους και έτσι να είναι απολύτως βέβαιος ότι μπορεί να μας κρατήσει μακριά από όλους και όλα. Όσο πιο μόνο είναι ένα θύμα τόσο πιο πολύ θα πέφτει στην «αγκαλιά» του θύτη του.
*Δεν φταίει ποτέ για τίποτα. Θα ισχυριστεί ότι όλοι οι τσακωμοί ξεκινάνε από το θύμα, ότι οι ίδιος δεν είχε ποτέ καμία κακή πρόθεση και ότι το θύμα χρειάζεται τελικά να ζητήσει και συγγνώμη. Μερικές φορές θα φτάσει να υποστηρίξει ότι είναι τελικά εκείνος το θύμα της ιστορίας.
*Αλλάζει διάθεση από τη μια στιγμή στην άλλη. Τη μία λέει ότι έχουμε άδικο και ότι όλα όσα λέμε είναι στη σφαίρα της φαντασίας και της τρέλας και την άλλη μάς εκθειάζει και μας λέει πόσο μας αγαπά. Αυτό μας μπερδεύει και μας κάνει να σκεφτόμαστε ότι ίσως δεν είναι τόσο κακός και ότι μάλλον έχουμε κάνει λάθος. Μας δίνεται η εντύπωση ότι τα πράγματα δεν είναι τελικά τόσο άσχημα και έτσι παραμένουμε στην κακοποιητική αυτή σχέση, ενώ παράλληλα δεν σταματάμε να ελπίζουμε ότι ίσως αλλάξει.
Άλλο ένα είδος ψυχολογικής κακοποίησης
Η κατάσταση μοιάζει με τη συναισθηματική κακοποίηση. Ο στόχος του θύτη είναι να κρατάει το θύμα σε μία διαρκή κατάσταση ανισορροπίας και αμφισβήτησης του εαυτού του, της αξίας του και της αντίληψής του για τον κόσμο. Μπορεί η τακτική να διαφέρει, οι στόχοι όμως και τα αποτελέσματα είναι τα ίδια.
Πρέπει επίσης να έχουμε υπόψη μας ότι και τα δύο αυτά είδη ψυχολογικής κακοποίησης μπορούν να οδηγήσουν και στη σωματική κακοποίηση, και αυτό είναι ένας επιπλέον λόγος για να προσπαθήσουμε να ξεφύγουμε από τέτοιου είδους σχέσεις.