Μας κατατρέχουν, επηρεάζουν την ποιότητα του ύπνου μας και δεν μας αφήνουν να ησυχάσουμε. Γιατί επιτρέπουμε στις ενοχές να κυβερνούν τη ζωή μας;
Της Άννας Δάλλα
«Την ερχόμενη Τρίτη, 9-10 το πρωί, μπορείτε να έρθετε στο σχολείο, να παρακολουθήσετε και να συμμετάσχετε στο μάθημα Μαθηματικών του παιδιού σας». Αυτό το μήνυμα μας είχαν στείλει από το σχολείο που πηγαίνουν οι γιοι μου. Το σημείωσα στο ημερολόγιό μου και την Τρίτη το πρωί άφησα τον μικρό στο Νηπιαγωγείο, που συστεγάζεται με το Δημοτικό, και έτρεξα να είμαι στην ώρα μου για τα Μαθηματικά της τρίτης τάξης, του μεγάλου μου γιου. Μία ώρα και πολλούς πολλαπλασιασμούς αργότερα, άφηνα πίσω μου την τρίτη δημοτικού νιώθοντας πραγματικό θαυμασμό για τη δασκάλα και μεγάλη ικανοποίηση για τον εαυτό μου που είχα καταφέρει να χωρέσω στο πολυάσχολο πρόγραμμά μου και τα Μαθηματικά. Όλα αυτά μέχρι που πήγα να πάρω τα παιδιά μου από το σχολείο και η νηπιαγωγός μού είπε: «Δεν ήρθατε στα Μαθηματικά μας σήμερα…» Κοίταξα τον μικρό μου γιο. «Ναι, μαμά, δεν ήρθες», μου είπε και πήγε να πάρει το μπουφάν του. Εκείνη τη στιγμή με κατέκλυσαν οι ενοχές. Πώς γίνεται να μην πέρασε καν από το μυαλό μου ότι και ο μικρός μου γιος ήταν στο σχολείο και ότι θα έπρεπε να πάω και στη δική του τάξη; Τι μάνα είμαι εγώ, που δεν σκέφτηκα καν να ρωτήσω αν κάνουν Μαθηματικά στο Νηπιαγωγείο; Πώς θα ένιωσε το παιδί μου που το αγνόησα κατ’ αυτόν τον τρόπο; «Συγγνώμη», κατάφερα να ψελλίσω στη νηπιαγωγό, πήρα τον Αλέξανδρο από το χέρι κοιτώντας στο πάτωμα και έφυγα.
Βοήθεια! Νιώθω συνέχεια ένοχη
«Καταρχάς, θα πρέπει να πάρετε απόφαση ότι δεν μπορείτε να είστε σε δύο μέρη ταυτόχρονα και ότι, αφού κάνετε μία επιλογή, θα πρέπει να σταματήσετε να νιώθετε άσχημα επειδή δεν προτιμήσατε την εναλλακτική της», μου είχε πει κάποτε ένας ψυχίατρος όταν του περιέγραφα πόσες ενοχές είχα που περνούσα εκείνη τη μία ώρα στο γραφείο του για να πάρω την υποστήριξη που χρειαζόμουν, αντί να συμπαραστέκομαι στην άρρωστη μητέρα μου. Ένα παρόμοιο συναίσθημα ενοχών βίωνα κάθε φορά που πήγαινα στη δουλειά ενώ κάποιο από τα παιδιά μου είχε πυρετό, που έλεγα στον πατέρα μου ότι θα του αγόραζα τις φανέλες που χρειαζόταν και δεν μπορούσα να πάω να πάρω γιατί είχα πολλή δουλειά, που δεν πήγαινα για ποτό με τη φίλη μου επειδή ήμουν σπίτι με τα παιδιά, που άφηνα τον άνδρα μου με τα παιδιά για να πάω για ψώνια με τις φίλες μου, που αρνιόμουν να διαβάσω στους γιους μου περισσότερα από ένα παραμύθια κάθε βράδυ, που έλεγα στον διευθυντή μου ότι πρέπει επιτέλους να φύγω από το γραφείο και να γυρίσω σπίτι… Δεν ξέρω αν οι γυναίκες νιώθουν συχνότερα ενοχές από τους άνδρες. Μπορεί. Πιθανώς επειδή καλούνται να ενσαρκώσουν, και μάλιστα με επιτυχία, πολλούς ρόλους, με αποτέλεσμα να νιώθουν συχνά ανεπαρκείς. Μπορεί, επίσης, το πόσες ενοχές νιώθουμε να είναι θέμα προσωπικότητας, ιδιοσυγκρασίας ή να έχει να κάνει με τον τρόπο με τον οποίο μεγαλώσαμε. Το μόνο βέβαιο είναι ότι, αν δεν ψάξουμε να βρούμε μία αντικειμενική απάντηση στο αν κάνουμε καλά ή άσχημα που νιώθουμε ενοχές, με σκοπό να βελτιώσουμε τη συμπεριφορά μας όταν πρέπει, ή να «συγχωρέσουμε» και να σταματήσουμε να πιέζουμε τον εαυτό μας στην αντίθετη περίπτωση, οι ενοχές δεν χρησιμεύουν σε τίποτε. Μόνο μας χαλάνε τη διάθεση και την ψυχολογία στοιχειώνοντας την καθημερινότητά μας.
Η γνώμη του ειδικού
Σχολιάζει η Δρ. Ναταλία Κουτρούλη, MSc, ψυχολόγος Υγείας, με εκπαίδευση στη Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία και τη Συμβουλευτική, διευθύντρια στο Κέντρο Εφαρμοσμένης Ψυχοθεραπείας και Συμβουλευτικής.
Σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση των συναισθημάτων που μπορεί να βιώσει ένα άτομο, η ενοχή κατατάσσεται στα δευτερογενή, κοινωνικά, αρνητικά συναισθήματα. Η ενοχή είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα που προκαλείται όταν το άτομο αντιλαμβάνεται ότι έχει προβεί σε μια κοινωνικά λανθασμένη συμπεριφορά. Συνεπώς, από μικρή ηλικία εκπαιδευόμαστε να βιώνουμε ενοχή, ώστε να μην επιτρέπουμε στον εαυτό μας να επαναλαμβάνει μη αποδεκτές πράξεις. Εάν ένα άτομο ισορροπήσει το αίσθημα της ενοχής και το βιώνει σε ήπιο βαθμό όταν όντως έχει πράξει λανθασμένα, τότε το συναίσθημα αυτό δρα προστατευτικά και κινητοποιητικά, ώστε το άτομο να εξελίσσεται, να επανορθώνει και να αυτοβελτιώνεται. Το πρόβλημα προκύπτει όταν βιώνει ανεξέλεγκτα το αίσθημα της ενοχής, ανεξάρτητα από τις πράξεις του. Μοιάζει, σε αυτήν την περίπτωση, να είναι διαρκώς διατεθειμένο να αναλάβει την ευθύνη για οποιοδήποτε πρόβλημα και να κατηγορήσει τον εαυτό του για κάθε κατάσταση. Φαίνεται ότι ο ενοχικός τύπος ανθρώπου εμφανίζει κάποια χαρακτηριστικά, όπως χαμηλή αυτοπεποίθηση, αρνητική αυτοεικόνα και μια τάση να εκδηλώνει συστηματικά θλίψη και ντροπή. Ταυτόχρονα, το ενοχικό άτομο διακατέχεται από αρνητικές σκέψεις, κατακλύζεται από άγχος να συμπεριφέρεται τέλεια και χαρακτηρίζεται από μια ευαλωτότητα και δεκτικότητα στις επικρίσεις των υπολοίπων. Επηρεάζεται εύκολα από τα σχόλια των άλλων προς το άτομό του και καταπιέζει τις δικές του ανάγκες, προκειμένου να μη δεχτεί αρνητική κριτική. Συχνά, το ενοχικό άτομο έχει βιώσει κάποιο τραυματικό γεγονός και έχει εισπράξει συστηματική επίκριση από την οικογένειά του. Τέλος, οι ενοχές φαίνεται να είναι πιο συχνές στις γυναίκες, λόγω των πολλαπλών ρόλων που αναλαμβάνουν στη σύγχρονη ζωή.
Όσο δυσφορικό κι αν είναι το αίσθημα της ενοχής, υπάρχει τρόπος να το διαχειριστούμε με επιτυχία. Η αρχή θα γίνει εάν συνειδητοποιήσουμε πόσο συχνά και έντονα βιώνουμε ενοχές, καθώς και τις επιπτώσεις που επιφέρει το συναίσθημα αυτό στην καθημερινότητά μας. Επόμενο βήμα αποτελεί ο ρεαλιστικός έλεγχος των περιστάσεων, δηλαδή να αναρωτηθούμε κατά πόσον υπάρχει πραγματικός λόγος να νιώθουμε ενοχές ή αν πρόκειται για μια υπερβολή του χαρακτήρα μας. Είναι στο χέρι μας να προσπαθήσουμε να δικαιολογήσουμε –εκεί που χρειάζεται– τη συμπεριφορά μας και να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να κάνει κάποιο λάθος ή να μην είναι σε όλα τέλειος. Θα νιώθουμε λιγότερο ένοχοι εάν αποδεχτούμε ότι δεν μπορούμε να ικανοποιήσουμε τους πάντες και ότι έχουμε δικαίωμα να καλύψουμε και κάποιες δικές μας ανάγκες. Με στοχευμένη προσπάθεια και επίγνωση της κατάστασης μπορούμε να ξεπεράσουμε το δυσάρεστο αίσθημα της ενοχής και να καταφέρουμε να ζούμε πιο ήρεμα και ευχάριστα.