Η γονεϊκότητα δεν έρχεται –δυστυχώς για πολλούς από εμάς– με οδηγίες χρήσης, αλλά την ασκούμε έτσι όπως έχουμε μάθει από τους γονείς μας, δει από τους γύρω μας, διαβάσει από τα βιβλία ή όπως μας λέει το ένστικτό μας. Οι ειδικοί έχουν παρατηρήσει τον τρόπο με τον οποίο διάφοροι γονείς μεγαλώνουν τα παιδιά τους και καταλήγουν στο να παρουσιάσουν κάποια στιλ ανατροφής. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε γονιός ταυτίζεται απόλυτα με κάποιο συγκεκριμένο στιλ, αλλά ότι σίγουρα θα βρει κανείς στοιχεία του τρόπου με τον οποίο σχετίζεται με τα παιδιά του στα όσα ακολουθούν, κατά πάσα πιθανότητα μάλιστα σε περισσότερα από ένα.
Της Άαννας Δάλλα
Πολλές φορές δεν συνειδητοποιούμε ότι ο τρόπος που μεγαλώσαμε, οι γονείς που είχαμε, τα όσα συνέβησαν στη ζωή τους αλλά και στη δική μας παιδική μας ηλικία (ειδικά την πρώιμη) επηρεάζουν το ποιοι άνθρωποι είμαστε, πώς σκεφτόμαστε, πώς σχετιζόμαστε με τους άλλους κ.λπ. Έτσι έχει ίσως αξία να κοιτάξουμε λίγο τον τρόπο που μεγαλώσαμε και το γονεϊκό στιλ του πατέρα και της μητέρας μας. Ακόμα κι αν έτσι μας φαίνεται αρχικά, δεν πρόκειται για μια διαδικασία που χρειάζεται να σχετίζεται με επίρριψη ευθυνών. Μπορεί να αφορά περισσότερο την κατανόηση και τη συμπόνια. Ίσως οι γονείς μας να πάλευαν με κάτι όσο μας μεγάλωναν, ίσως η σχέση μεταξύ τους να μην ήταν καλή, ίσως μας μετέδωσαν τον τρόπο με τον οποίο έβλεπαν τον κόσμο, ίσως για κάποιους λόγους είχαν πολύ στρες ή ήταν απόμακροι… Τώρα, που είμαστε κι εμείς ενήλικες και πιθανώς και γονείς, το θέμα είναι τι θέλουμε να κάνουμε με αυτό. Και το πρώτο βήμα είναι να καταλάβουμε με ποιο γονεϊκό στιλ μεγαλώσαμε και πώς θέλουμε να συνεχίσουμε στα δικά μας παιδιά.
Το υπερπροστατευτικό στιλ
Οι υπερπροστατευτικοί γονείς δεν θέλουν τα παιδιά τους να βιώσουν τίποτα επώδυνο ή δύσκολο, αλλά φαίνεται να ξεχνάνε ότι η ζωή είναι δύσκολη και η πραγματικότητα διαφορετική από την εικόνα του κόσμου που έχουν τελικά τα παιδιά που μεγάλωσαν χωρίς να έχουν ποτέ αντιμετωπίσει κινδύνους ή αναποδιές. Οι υπερπροστατευτικοί γονείς έχουν σίγουρα καλή πρόθεση, αλλά ο αντίκτυπος πάνω στα παιδιά τους μπορεί να είναι ότι αυτά δεν είναι τελικά προετοιμασμένα για τον κόσμο όπως πραγματικά είναι. Αυτό μπορεί συχνά να κάνει τα παιδιά αυτά, όταν γίνονται ενήλικες, να νιώθουν ένα αίσθημα απογοήτευσης.
Το μία θερμό, μία ψυχρό στιλ
Υπάρχουν άνθρωποι που μεγάλωσαν χωρίς να ξέρουν πού «στέκονται» κάθε φορά, με έναν γονέα που τη μια στιγμή τους καλούσε κοντά του και την άλλη τους απομάκρυνε. Μερικές φορές αυτά τα παιδιά έχουν ανάγκη για προσοχή στην ενήλικη ζωή και νιώθουν θλίψη ή ένα αίσθημα απομόνωσης όταν δεν την έχουν. Αλλά οι άνθρωποι αυτοί μπορεί επίσης να ελκύονται από σχέσεις όπου υπάρχει μια παρόμοια εμπειρία ζέστης ή κρύου, να επιλέγουν για παράδειγμα κάποιον που δεν είναι διαθέσιμος για σχέση.
Το ελεγκτικό στιλ
Με τους γονείς που ελέγχουν υπάρχει η αίσθηση ότι η αγάπη ή η καλοσύνη που λαμβάνουν τα παιδιά βασίζεται σε όρους. «Να παίρνεις καλούς βαθμούς και να είσαι υπάκουος», θα πει, για παράδειγμα, ένας τέτοιος γονέας και θα υπονοήσει ότι μέσα από αυτήν τη διαδικασία το παιδί θα λάβει την αγάπη του γονιού ως ανταμοιβή. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι μια εφηβική ή μετεφηβική επανάσταση –η ανάγκη να βρει κανείς τον εαυτό του–, η οποία μπορεί να είναι μια δύσκολη διαδικασία αποχωρισμού από έναν γονέα που ασκεί έλεγχο.
Το απόμακρο στιλ
Αυτό μπορεί να συμβεί όταν υπάρχει κάποια ασθένεια στην οικογένεια, πολλά αδέλφια, οικονομικές δυσκολίες κ.ά. Ό,τι κι αν συμβαίνει, τα παιδιά που έχουν έναν γονέα που είναι απορροφημένος με άλλα πράγματα μπορεί να σκεφτούν: «Τι συμβαίνει με μένα; Γιατί ο γονιός μου σκέφτεται κάποιον ή κάτι άλλο;». Τα παιδιά μπορεί να οδηγηθούν στο να αισθάνονται ότι οι άλλοι δεν τα βλέπουν ή ότι χρειάζεται να παίζουν θέατρο για να πάρουν έστω και λίγη προσοχή. Αργότερα στη ζωή, αυτή η εμπειρία συχνά εκδηλώνεται στις στενές σχέσεις. Οι άνθρωποι μπορεί να αναπαράγουν το μοτίβο του να είναι με κάποιον που δεν είναι αρκετά διαθέσιμος ή είναι πολύ απασχολημένος, επειδή αυτό τους είναι οικείο.
Το κοινωνικά ανήσυχο στιλ
Ένας κοινωνικά ανήσυχος γονέας συνδέει την αυτοεκτίμησή του σε μεγάλο βαθμό με το πώς τον βλέπουν οι άλλοι άνθρωποι. Αυτό έχει να κάνει και με το πώς βλέπουν το παιδί του, άλλωστε για τον γονέα αυτόν το παιδί είναι προέκταση του εαυτού του… Στην ενήλικη ζωή αυτό επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο κάποιος αντιλαμβάνεται ή αισθάνεται για τον εαυτό του και το πόσο σημαντικές είναι οι απόψεις των άλλων για εκείνον.
Το στιλ των δυστυχισμένα παντρεμένων γονέων
Ένας δυστυχισμένα παντρεμένος γονέας μπορεί να επιθυμεί να είναι κοντά στο παιδί ή να συμμετέχει στη ζωή του επειδή υπάρχει ψυχρότητα στη συζυγική σχέση. Αλλά για ένα παιδί αυτό μπορεί να είναι άβολο και να φαίνεται υπερβολικό. Είναι ένα μπερδεμένο συναίσθημα. Στη μετέπειτα ζωή, μπορεί κανείς να ανησυχεί μήπως αφήσει τους ανθρώπους να έρθουν πολύ κοντά του και χάσει τον εαυτό του, οπότε αποφεύγει τις πραγματικά στενές σχέσεις.
Το στιλ ανατροφής του «χρυσού παιδιού»
Υπάρχουν οφέλη που παίρνει κανείς όταν τον ανεβάζουν στο βάθρο και τον εξυμνούν, όταν του λένε ότι όλα πάνω του είναι υπέροχα και τέλεια. Του δίνει αυτοπεποίθηση, νιώθει πραγματικά αποδεκτός και αγαπητός. Αν όμως ο άνθρωπος αυτός βρεθεί σε ένα άλλο περιβάλλον, για παράδειγμα εργασιακό, και εκεί ξαφνικά –όπως είναι αναμενόμενο– όλοι αντιμετωπίζονται ισότιμα, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ένα άγχος που ακολουθεί τη συνειδητοποίηση ότι στην ενήλικη ζωή δεν μπορούν πια να υπάρχουν «χρυσά παιδιά».
Το στιλ γονείς-ελικόπτερα
Τι συμβαίνει όταν η αγάπη και η φροντίδα μετατρέπονται σε έλεγχο, μικροδιαχείριση και υπερπροστασία; Όταν δηλαδή οι γονείς γίνονται «ελικόπτερα», όπως περιγράφεται αυτό το γονεϊκό στιλ, και όταν μάλιστα πολλές φορές επεκτείνουν αυτόν τον τρόπο συσχέτισης με τα παιδιά τους και στην ενήλικη ζωή; Λέγονται «γονείς-ελικόπτερο» γιατί όπως το ελικόπτερο αιωρείται έτσι και εκείνοι αιωρούνται πάνω από τα παιδιά τους, παρεμβαίνοντας σε κάθε πτυχή της ζωής τους, υπερδιορθώνοντας τα λάθη τους, ακόμα και όταν αυτά είναι απολύτως ικανά να τα καταφέρουν μόνα τους. Οι γονείς αυτοί θεωρούν ότι κάνουν το καλύτερο δυνατό, αφού ο στόχος τους είναι να εξασφαλίσουν τα τέλεια αποτελέσματα για τα παιδιά τους. Επίσης, είναι πιθανόν να μην αντιλαμβάνονται το πόσο παρεμβατικοί και ελεγκτικοί γίνονται ούτε το πόσο κακό κάνουν. Μια μελέτη του 2018 που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Developmental Psychology» διαπίστωσε ότι οι γονείς που ελέγχουν υπερβολικά μπορεί να επηρεάσουν την ικανότητα του παιδιού τους να ρυθμίζει τα δικά του συναισθήματα και τη συμπεριφορά του. Άλλες μελέτες διαπίστωσαν ότι τα παιδιά αυτά έχουν συχνά διογκωμένη αίσθηση του εαυτού και παρορμητικότητα, αλλά και άγχος ή κατάθλιψη. Το μεγαλύτερο πρόβλημα με την ανατροφή των παιδιών με αυτόν τον τρόπο είναι ότι οι καλές προθέσεις συχνά γυρίζουν μπούμερανγκ. Για παράδειγμα, μια μητέρα μπορεί να πιστεύει ότι κάνει το σωστό παρεμβαίνοντας στις φιλικές διαφωνίες του παιδιού της ή ελέγχοντας πλήρως την εκπαίδευσή του, αλλά το υποκείμενο μήνυμα είναι ότι δεν εμπιστεύεται το παιδί ή ότι δεν το θεωρεί ικανό να τα καταφέρει μόνο του, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα με την αυτοεκτίμηση, την εμπιστοσύνη και την αυτοπεποίθηση.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τη Μαρία Ζούμπα, κοινωνιολόγο, συστημική οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια ατόμου, ζεύγους και ομάδας.