Κάποτε, το «ευχαριστώ, μάνα» ήταν η μεγαλύτερη επιβράβευση από τα χείλη ενός παιδιού. Σήμερα, στην εποχή της υπερκατανάλωσης, όπου οι γυναίκες τρέχουν να προλάβουν κατακερματισμένες τους ρόλους τους, η μητρότητα θεοποιήθηκε και γιορτάζεται με υλικές επιβραβεύσεις μια συγκεκριμένη μέρα του χρόνου.
Της Άννας Δάλλα
Γιατί διαφημίζεται τόσο η μητρότητα;
Ψάχνοντας στα διάφορα κουτιά με αναμνήσεις που έχω φυλαγμένα βρήκα πρόσφατα μια φωτογραφία μου –όπου το πρόσωπό μου, στρουμπουλό και ροδαλό, ξεπροβάλλει ανάμεσα στα φύλλα και τα λουλούδια μιας πικροδάφνης– κολλημένη σε ένα ροζ χαρτόνι. Το σχόλιο γράφει κάτι του τύπου «Μητέρα, αν θες το πιο γλυκό λουλούδι στη γιορτή σου, να, πάρε το παιδί σου». Τη χάζεψα λίγο και την τοποθέτησα δίπλα σε μια χάρτινη καρδιά, όπου ο Αλέξανδρος, ο γιος μου, με τη βοήθεια της δασκάλας του, είχε κολλήσει επάνω κουμπιά: «Οι μαμάδες είναι τα κουμπιά που συγκρατούν τα πάντα» γράφει. Ομολογώ ότι συγκινήθηκα λίγο τώρα που τα ξανακοίταξα. Κι ας συνειδητοποιώ ότι πρόκειται για γλυκανάλατες χειροτεχνίες, κι ας ξέρω ότι η γιορτή της μητέρας εδραιώθηκε τη δεκαετία του ’60 από τον δυτικό καπιταλιστικό πολιτισμό για να αγοράζουμε λουλούδια και γλυκά, όπως θα μου τόνιζαν πολλοί, κι ας ξέρω ότι ούτε εγώ τότε, ούτε ο Αλέξανδρος τώρα είχαμε ιδιαίτερη πρόθεση να γράψουμε κλισέ στιχάκια για τη γιορτή της μητέρας…
Γιατί όμως μας συγκινεί και μας απασχολεί τόσο αυτή η γιορτή; Και κυρίως εμάς τις ίδιες τις μανάδες. Είμαστε οι μανάδες κάτι τόσο ιδιαίτερο και ξεχωριστό ώστε να πρέπει να μας γιορτάζουν; Τι περισσότερο κάνουμε από όσα έχουν κάνει τόσα δισεκατομμύρια γυναίκες από την αρχή του κόσμου; Και από όσα θα κάνουν όλες όσες θα ακολουθήσουν; Καταλαβαίνω ότι μια μητέρα είναι σημαντική για τα παιδιά της. Τα φέρνει στον κόσμο, τα μεγαλώνει, τα στηρίζει, τα καθοδηγεί και τα καθορίζει. Μια μητέρα μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά της να ανθίσουν ή, αντίθετα, να τα καταστρέψει – ευτυχώς, αυτό το τελευταίο συμβαίνει σπανιότερα. Οπότε κάθε μητέρα είναι σημαντική για το παιδί της. Γιατί όμως όλες εμείς οι γυναίκες που έχουμε γίνει μανάδες νιώθουμε αυτήν τη συνεχή ανάγκη να το τονίζουμε; Στα κοινωνικά δίκτυα, στις παρέες, στις συζητήσεις. Πόσο καλές μανάδες είμαστε και πόσο θυσία γινόμαστε για τα παιδιά μας. Που γεννήσαμε φυσιολογικά ή με καισαρική, χωρίς ή με επισκληρίδιο, θηλάσαμε ή δώσαμε ξένο γάλα, κοιμίσαμε τα παιδιά μας στο κρεβάτι μας ή δεν τα κοιμίσαμε, τους κάναμε όλα τα εμβόλια ή δεν τους κάναμε κανένα, μιλάμε καθημερινά με τον παιδίατρο ή προτιμάμε τον ομοιοπαθητικό, δίνουμε φάρμακα ή δεν δίνουμε, μαγειρεύουμε, πλένουμε, μαζεύουμε, διαβάζουμε, ξενυχτάμε, αγωνιούμε, νευριάζουμε, φωνάζουμε, τσακωνόμαστε, καθαρίζουμε, μαλώνουμε, βάζουμε τιμωρίες, κλαίμε και μερικές φορές κουραζόμαστε ή απελπιζόμαστε τόσο, που λέμε «τι τα ήθελα εγώ τα παιδιά!»
Φαντάζομαι κάπως έτσι, αλλά χωρίς τόσες πολυτέλειες για διαπραγματεύσεις και επιλογές διαφορετικών μεθόδων διαπαιδαγώγησης –αφού προείχε η επιβίωση–, θα σκέφτονταν και θα ένιωθαν όλες οι μανάδες, όλων των εποχών. Θα είχαν την ίδια αγάπη, τον ίδιο πόνο, την ίδια έγνοια και την ίδια κούραση με όλες εμάς. Πολύ φοβάμαι όμως ότι κανείς δεν θα σκέφτηκε να τους φτιάξει χαρτονένια καρδιά με κολλημένα κουμπιά, ούτε να τους πάρει σκούπα και φαράσι δώρο –όπως είχε κάνει η φίλη μου η Μαίρη όταν ήταν μικρή– για τη γιορτή της μητέρας.
Το αν είμαστε καλές ή κακές μανάδες δεν δικαιούμαστε να βγαίνουμε εμείς και να το διαφημίζουμε ούτε στα κοινωνικά δίκτυα ούτε στις παρέες. Υπάρχουν κριτές που θα μας κρίνουν, και δεν είναι άλλοι από τα παιδιά μας. Είναι βέβαια υποκειμενικοί κριτές, γιατί μας αγαπούν όσο κανέναν και γιατί, όπως και να το κάνουμε, είμαστε τα κουμπιά που κρατούν τα πάντα στη θέση τους.
Η γνώμη του ειδικού
Σχολιάζει η Δρ. Ναταλία Κουτρούλη, MSc, ψυχολόγος Υγείας, με εκπαίδευση στη Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία και τη Συμβουλευτική, διευθύντρια στο Κέντρο Εφαρμοσμένης Ψυχοθεραπείας και Συμβουλευτικής
Ας ξεκινήσουμε με μερικά δεδομένα: κατά πρώτον, η μητρότητα αποτελεί έναν από τους πιο κεντρικούς ρόλους που μπορεί να αναλάβει στη ζωή της μια γυναίκα. Είναι ένας ρόλος ολοκληρωτικός, απαιτητικός και συναισθηματικά φορτισμένος. Κατά δεύτερον, η μητρότητα προκαλεί καθοριστικές αλλαγές στη ζωή της μητέρας και επηρεάζει την προσωπική της εξέλιξη. Επίσης, ο τρόπος με τον οποίο θα λειτουργήσει μια μητέρα, η ικανότητά της και η αποτελεσματικότητά της στις απαιτήσεις του ρόλου της, η επιτυχία ή η αποτυχία της σε μεγάλο βαθμό θα κρίνουν και θα κριθούν από την εξέλιξη των ίδιων των παιδιών της. Παράλληλα, μητέρα γίνεται μια γυναίκα από επιλογή ή από κοινωνική υποχρέωση, γεγονός που θα επιδράσει στον ρόλο της. Τέλος, το αν θα γίνει μητέρα μια γυναίκα δεν καθορίζει την αξία ή την ευτυχία της, ούτε αποτελεί τον μοναδικό ρόλο στη ζωή της.
Σαφώς, η μητρότητα βιώνεται και υπηρετείται διαφορετικά από κάθε γυναίκα, ανάλογα με τις προσωπικές της αντιλήψεις, τις δικές της εμπειρίες και αναμνήσεις από τη σχέση με τη μητέρα της, αλλά και από τις εκάστοτε συνθήκες με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπη ως μητέρα η ίδια πια. Ως εκ τούτου, όντως, με την ίδια αγάπη και λαχτάρα σκέφτονταν και φρόντιζαν πάντα τα παιδιά τους οι μητέρες, αλλά ο τρόπος με τον οποίο εκφράζονται οι ενδόμυχες σκέψεις και τα συναισθήματά τους εξαρτάται από το τι επιτρέπει ή επιβάλλει η κάθε εποχή. Στο παρελθόν, δεν ήταν συνηθισμένο μια μητέρα να λέει λόγια αγάπης στα παιδιά της. Αντιθέτως, στο σήμερα, τα συναισθήματα υπάρχουν μόνο αν εκτεθούν δημόσια, αν διαφημιστούν.
Αναμφίβολα, στο στενό οικογενειακό περιβάλλον μια μητέρα κατέχει περίοπτη θέση. Ο ρόλος της είναι νευραλγικός μέσα στο οικογενειακό σύστημα και επηρεάζει ουσιαστικά την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών της οικογένειας. Για τα ίδια τα παιδιά η μητέρα αποτελεί το πρώτο αντικείμενο αγάπης και ταύτισης, το μέσο σύνδεσης με τον κόσμο, τον δίαυλο επικοινωνίας και έκφρασης συναισθημάτων, τον καθρέφτη της προσωπικής τους ταυτότητας. Όταν η μητέρα καλύπτει με επιτυχία τον ρόλο της, τα παιδιά βιώνουν θετικά συναισθήματα, ακόμα και ευγνωμοσύνη για τη μητέρα τους. Και πάλι, όμως, ο τρόπος εκδήλωσης των συναισθημάτων από την πλευρά των παιδιών επηρεάζεται από τις κοινωνικές επιταγές. Κάποτε, το «ευχαριστώ, μάνα» ήταν η μεγαλύτερη επιβράβευση από τα χείλη ενός παιδιού. Σήμερα, στην εποχή της υπερκατανάλωσης, όπου οι γυναίκες τρέχουν να προλάβουν κατακερματισμένες τους ρόλους τους, η μητρότητα θεοποιήθηκε και γιορτάζεται με υλικές επιβραβεύσεις μια συγκεκριμένη μέρα του χρόνου. Κι ενώ οι κάρτες, τα δώρα και τα λουλούδια είναι πάντα καλοδεχούμενα, η έκφραση της ανιδιοτελούς αγάπης από το ίδιο το παιδί σε ανύποπτο χρόνο αποτελεί πάντα την πιο ουσιαστική στιγμή ευτυχίας για μια μητέρα. Εφόσον γιορτή είναι η ημέρα που αφιερώνουμε για να τιμήσουμε κάτι, ας μάθουμε να τιμάμε τον ρόλο μας ως μητέρων καθημερινά. Ας προσπαθήσουμε να «γιορτάζουμε» τη μητρότητα μαζί με τα παιδιά μας 365 μέρες τον χρόνο.